19. Państwo i wspólnota narodowa w „Kronice polskiej” Wincentego Kadłubka
Sekcja tematyczna poświęcona zostanie wizji państwa i wspólnoty narodowej w „Kronice polskiej" Mistrza Wincentego Kadłubka. Jego dzieło uznawane jest za pierwszy pomnik polskiej myśli historycznej i polityczno-prawnej. W swoim wykładzie mistrz Wincenty zawarł nie tylko opowieść o bajecznych początkach narodu polskiego (dzieje imperium Polaków-Lechitów), ale także wprowadził podstawowe dla myśli polityczno-prawnej pojęcia (np. res publica), które do dzisiaj kształtują wyobrażenia o Polsce i Polakach. W ramach sekcji omówione zostaną narzędzia, za pomocą których mistrz Wincenty kształtował obraz państwa i jego terytorium oraz przedstawiał pojęcie wspólnoty obywateli - narodu i dobra wspólnego. Referaty składające się na tę sesję mają na celu pokazanie miejsca dzieła Kadłubka i zawartego w nim wykładu dziejów Polski w kulturze politycznej epoki. Sekcja organizowana jest w ramach projektu NPRH „Państwo i wspólnota narodowa w Kronice polskiej Wincentego Kadłubka. Wizja i recepcja”, którego celem jest przebadanie roli dzieła Wincentego Kadłubka w kształtowaniu się polskiej tożsamości narodowej i wizji państwa, a także późniejszej recepcji kroniki.
19. Realm and National Community in Vincentius Kadłubek’s „Chronicle of the Poles”
The session concerns the vision of the realm and national community in Vincentius Kadłubek’s „Chronicle of the Poles”. His work is considered the first monument of the Polish historiography and both political and legal thought. Master Vincentius not only covered in his narrative the tales of the legendary origins of the Poles (the history of the Empire of the Poles-Lechites) but also introduced the fundamental ideological concepts (e.g. res publica), which still shape the image of Poles and Poland. In the session, the tools Vincentius employed to shape the image of the realm, its territory, and the vision of the community of the citizens – the nation and common good, shall be discussed. Papers presented will aim at contextualising and placing Kadłubek’s work and his description of the history of Poland on a larger backdrop of the political culture of the age. NPRH project " Realm and National Community in Vincentius Kadłubek’s „Chronicle of the Poles”. Vision and Reception", which aim is to discuss the role of Vincentius’ work in shaping the Polish national identity and the vision of the realm, including the later reception of the chronicle.
Wincenty Kadłubek zawarł w swojej Kronice Polaków opowieść o początkach państwa. Poszczególne elementy procesu powstawania Polski zajmują większą część pierwszej księgi jego dzieła, w której tak zwane „dzieje bajeczne” służą do przedstawienia narracji o pierwszych władcach. Historycy różnie podchodzili do tych opowieści, badaczom jak dotąd umknęło, że zarówno poszczególne elementy, jak też i cała główna struktura powstawania państwa u Kadłubka odwołują się do znacznie starszych tradycji obecnych w całej Europie. Struktura rozpoczyna się od upadku pierwszego Imperium Lechickiego i tworzenia właściwego państwa przez Kraka i panujących po nim Wandę i kolejnych Lestków. Cała ta sekwencja władców, ich czyny i charakter przekazują, w narracji Kadłubka, co kolejni władcy muszą zrobić, aby powstało państwo. Referat ma na celu pokazanie skąd wywodziła się ta struktura narracyjna i czym były początki państwa dla Kadłubka z zastosowaniem komparatystycznego ujęcia jako metody badawczej.
Początki dyskursu o rozbiciu dzielnicowym w Rocznikach Długosza
Instytut Archeologii i Etnologii PAN Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffla PAN
Kadłubek nie uznawał podziału Polski w 1138 za początek rozbicia dzielnicowego. Przeciwnie, stworzył obraz jednolitej monarchii ze stolicą w Krakowie. Długosz korzystając z jego kroniki, podążał za jego wykładem o dziejach Polski w drugiej połowie XII w. W ten sposób kolejni seniorzy nie różnili się niczym od wcześniejszych polskich monarchów. Długosz opatrzył jednak swoje wywody komentarzem pisanym z perspektywy rozkładu władzy centralnej, do którego doszło w XIII w. Referat ma na celu pogłębienie powyższych obserwacji i interpretację sprzeczności wpisanej w Roczniki Długosza.
Mistrz Wincenty i Swen Aggesen - dwa antyimperialne mity wspólnoty (XII/XIII w.)
Antyniemiecka wymowa kroniki Mistrza Wincentego już w średniowieczu zwróciła uwagę „badaczy”, czyli pierwszych interpretatorów jego dzieła. A choć kronika współczesnego mu Duńczyka, Swena Aggesena pozostawała w epoce niezauważona, to jednak już XIX-wieczni uczeni przydali jej analogiczne cechy, także nazywając ją dziełem antyniemieckim. Wychodząc z tych założeń, w swym referacie pragnę zestawić ze sobą te dwa – w moim przekonaniu niezwykle sobie bliskie – teksty historyczne, zastanawiając się jaka jest, z punktu widzenia całości wykładów, faktyczna rola wątków antyniemieckich. Jestem bowiem przekonany, że znacząco wykracza ona poza sprawy czysto etniczne, tworząc raczej antynomię ideową, osadzoną w patriotycznie uwarunkowanej historiozofii. Interesującą o tyle, że w ówczesnej literaturze historycznej obecną w swym specyficznym kontekście tylko u dwóch wspomnianych kronikarzy. Jaka była między nimi relacja? W referacie nie sposób będzie uciec od tego zasadniczego pytania.
Referat dotyczyć będzie obecności wątków teologicznych i biblijnych w kronice mistrza Wincentego, tym bardziej iż gwarantem prawdziwości jej historiozoficznego wykładu był autorytet biskupa. Warto zatem się zastanowić w jaki sposób religijna formacja i wiedza teologiczna kronikarza, wynikająca wszak ze sprawowanego urzędu reprezentującego nauczycielską misję Kościoła, wpływała na jego postrzeganie państwa i jego kształtu. Swego czasu Katarzyna Chmielewska wykazała istotną rolę obecności wątków antycznych w kronice, a czy to samo da się powiedzieć w kontekście biblijnej teologii?
Wojna i przyjaźń. Tradycja o polsko-węgierskim przymierzu w Kronice Wincentego Kadłubka oraz Kronice węgiersko-polskiej
Przedmiotem wystąpienia jest zestawienie Kroniki Wincentego Kadłubka z Kroniką węgiersko-polską (KWP) pod kątem narracji o przymierzu węgiersko-polskim. W swojej kronice Kadłubek często odnosił się krytycznie względem Węgrów, niemniej jednak znał tradycję o polsko-węgierskiej przyjaźni, uświęconej przez św. Wojciecha oraz św. Stefana, którą obie monarchie powinny pielęgnować. Wspomniał o niej, opisując pokój zawarty pomiędzy Kazimierzem Sprawiedliwym a Bélą III, kończący ich rywalizację o Księstwo Halickie. Tradycję o odwiecznym polsko-węgierskim przymierzu przechowuje również KWP, która powstała ok. 1230 r. na Węgrzech. Jej autor znał polską tradycję historyczną. Zapewne obracał się w kręgach, które bądź znały bezpośrednio twórczość Kadłubka, bądź podzielały pewne idee zawarte w jego dziele. Oznacza to, że tradycja o odwiecznym przymierzu polsko-węgierskim cieszyła się popularnością przynajmniej od początku XIII w.
Obowiązek małżeński jako fundament wspólnoty politycznej w narracji Wincentego Kadłubka
Znajdujący się w Kronice Kadłubka opis rządów Bolesława Szczodrego, będący w rzeczywistości historią przeobrażenia dobrego władcy w tyrana, jest jednym z najczęściej analizowanych przez badaczy fragmentów tego dzieła. Dotychczas koncentrowano się jednak przede wszystkim na przekazie o konflikcie władcy z biskupem Stanisławem ze Szczepanowa oraz nad kwestią kar, jakie spadły na niewierne małżonki – według narracji Kadłubka wojenne zapamiętanie władcy i przedłużająca się nieobecność rycerzy prowadzi bowiem do buntu niewolnych i niewierności pozostawionych w kraju małżonek, a w konsekwencji do ostatecznej destabilizacji ładu społecznego. Moim celem jest analiza tego fragmentu Kroniki z zupełnie odmiennej perspektywy, w kontekście średniowiecznych debat o stabilności państwa i funkcji małżeństwa – oraz obowiązku małżeńskiego – jako podstawy porządku społecznego, z naciskiem na wielowymiarowość narracji Kadłubka oraz jej zakorzenienie w zachodnioeuropejskiej myśli politycznej i prawnej.
Więzy wierności w "Kronice Polskiej" Wincentego Kadłubka
Referat poświęcony jest roli, jaką w Kadłubkowej wizji relacji między władcą a poddanymi odgrywa wierność - jedno z kluczowych pojęć średniowiecznej kultury politycznej. Analizując zarówno bezpośrednie rozważania kronikarza jak i wymowę wybranych narracji, referat stara się odpowiedzieć na pytania o miejsce więzów wierności w wyobrażonej przez Kadłubka rzeczypospolitej i okoliczności w których mogły być one rozwiązane. Kadłubkowa idea pełnej cnoty rzeczpospolitej jak i bezpośredni polityczny kontekst powstania kroniki wpłynęły na jego wizję, w której poddani i władcy byli związani więzami wzajemnej, bezinteresownej wierności. Zmienne postawy arbitrów piastowskiej władzy - małopolskich dostojników - były w oczach kronikarza uzasadnione, tak długo jak pozostawali oni niezmiennie wierni wobec samej wspólnoty politycznej.
